Русак Васіль Максімавіч (1896)

Васіль Русак.jpg
  • Дата нараджэння: 4 красавiк 1896 г.
  • Імя па-руску: Русак Василий Максимович
  • Месца нараджэння: Мінская губ., Слуцкі павет (Мінская вобл., Слуцкі раён), в. Ячава
  • Пол: мужчына
  • Дзе і кім арыштаваны: Чэхаславакія, СМЕРШ
  • Дата арышту: чэрвень 1945 г.
  • Дата асуджэння: чэрвень 1946 г.
  • Орган, які вынес прысуд: Вайсковы трыбунал Беларускай вайсковай акругі
  • Прысуд: 10 гадоў ППЛ
  • Падставы рэабілітацыі: У рэабілітацыі адмоўлена

Біяграфія

Русак Васіль Максімавіч - беларускі грамадскі і паліт. дзеяч, фалькларыст, выдавец, прадпрымальнік.

Нарадзіўся 4 красавіка 1896 г. у в. Ячава Слуцкага пав. Мінскай губ. (цяпер Слуцкі р-н Мінскай вобл.). Прымаў удзел у Першай сусветнай вайне ў чыне прапаршчыка. Пасля Лютаўскай рэвалюцыі 1917 член Беларускай сацыялістычнай грамады, адзін з лідараў Беларускай рады беларусаў-вайскоўцаў Паўночнага фронту, удзельнік Беларускага ваайсковага з'езда ў Віцебску. Удзельнік Першага ўсебеларускага кангрэса ў Мінску (снежань 1917 г.). З 1918 жыў на Случчыне. Увосень 1918 г. арыштаваны немцамі, вызвалены ў снежні.

У сакавіку 1919 года арыштаваны бальшавікамі, але праз месяц без выстаўлення абвінавачання выпучаны пад заклад 3 тыс. рублёў, якія сабралі мясцовыя сяляне. Усё лета хаваўся ад ЧК у сялянскіх хатах. У час польска-савецкай вайны актыўны ўдзельнік антыпольскага падпольнага руху, сябра Слуцкага Беларускага нацыянальнага камітэта, кіраваў беларускім хорам «Папараць-Кветкі», разам з яе драматычнай дружынай ездзіў па павеце са спектаклямі, у якіх браў удзел як артыст пад псеўданімам Базыль Карусь.

У час польскай акупацыі адзін з кіраўнікоў Беларускага нацыянальнага камітэта; актыўны ўдзельнік антыпольскага і антысавецкага рухаў. У ліст. 1920 старшыня з’езда Случчыны, уваходзіў у склад Беларускай рады Случчыны. У час Слуцкага збройнага чыну 1920 камісар 2-га Грозаўскага палка. У 1921 інструктар Беларускай вайсковай камісіі, актыўны ўдзельнік антыпольскага падпольнага і партызанскага руху ў Зах. Беларусі.

У канцы 1922 года з рэкамендацыі прадстаўніцтва БНР у Коўне выязджае на вучобу ў Чэхаславаччыну, дзе ўвосень 1923 года паступае ў Пражскую вышэйшую тэхнічную школу на агранамічны факультэт. У часе вучобы актыўна ўдзельнічае ў грамадска-палітычным жыцці беларускай эміграцыі: уваходзіць у Загранічную групу БПСР, адзін з кіраўнікоў Аб'яднання беларускіх студэнцкіх арганізацый за граніцай і Заходняй Беларусі (АБСА), працуе ў Беларускім (Крывіцкім) культурна-асветным таварыстве імя Ф. Скарыны, супрацоўнічае з часопісам «Перавясла» ды інш. Пасля атрымання вышэйшай адукацыі застаецца жыць у Празе.

З 1923 жыў у Чэхаславакіі. Узяўшы шлюб з чэшскай дзяўчынай, паспяхова займаецца прадпрымальніцтвам. Адзін з кіраўнікоў Пражскага аб’яднання беларускіх студэнцкіх арганізацый. У 1928 скончыў Пражскую вышэйшую політэхнічную школу. З 1931 узначальваў Беларускі нацыянальны камітэт у Празе, за свой кошт падрыхтаваў і выслаў у Лігу Нацый мемарандумы на французскай мове ў абарону нацыянальных і сацыяльных праў беларускага народу. У 1934 годзе выдаў на лацінцы «Biełaruski śpieŭnik», фундаваў выданне часопіса «Iskry Skaryny». У 1936 годзе разам з украінцамі-эмігрантамі арганізаваў у Празе сумесны беларуска-ўкраінскі фэст народнай песні. Улетку 1939 года выдаў на нямецкай мове інфармацыйную брашуру «Bielarus — Weissruthenien» з этнаграфічнай мапай Беларусі. У 1941 годзе паводле асабістага праекта з дапамогай А. Жука выдаў паштоўкі з гербам Пагоня, які спалучаў беларускага вершніка і імянны знак Францішка Скарыны (сонца з маладзіком).

У час Другой сусветнай вайны член Беларускага нацыянальнага камітэта ў Празе. У часе нацысцкай акупацыі Прагі хаваў у сябе дзве габрэйскія сям'і, дапамог ім атрымаць пасведчанні, што яны беларусы. Быў запрошаны на Другі Усебеларускі кангрэс у Мінску, аднак удзелу ў ім не прыняў. У час візіту ў Менск сустракаўся з Радаславам Астроўскім, Кастусём Езавітавым, Міхасём Гузоўскім.

2 чэрвеня 1945 г. арыштаваны ў Празе савецкай ваеннай контрразведкай «Смерш» за "антысавецкую дзейнасць у эміграцыі". 2 чэрвеня 1946 г. Вайсковым трыбуналам Беларускай вайсковай акругі асуджаны на 10 гадоў лагераў. Памёр у лагеры 23 жніўня 1954 года.